KİLO VERMEMİZİ ENGELLEYEN GİZLİ DÜŞÜNCELER (BEDEN ALGISI – BODY IMAGE)

Düşünce Tartısı’nın 2.bölümüne hoş geldiniz. Belirtmeliyim ki neredeyse her bir cümle bilimsel çalışmalardan ve tez çalışmalarından alınmıştır. Bu yazı da beden algısı nedir? Beden algımız, kilo vermemizi neden engeller? Beden algımız nasıl oluşur? Bunlardan bahsedeceğiz.

Kilo vermemize engel olan bazı gizli düşünceler vardır.  Bunlardan biriyle başlayalım. Bu bazen fark edemediğimiz bir düşünce biçimidir. Beden algısı.

(BODY IMAGE) BEDEN ALGISI, BEDEN İMAJI NEDİR?

Beden algısı dediğimiz kavramı Psikiyatrist Schilder ‘’Bedenimizin zihnimizde oluşmuş resmi yani bedenimizin kendimize nasıl göründüğüdür.’’ diyerek anlatmış (Slade 1993). Zaman ilerledikçe bu tanım daha da genişlemiş. Sadece bize nasıl göründüğü değil bedenimizin parçalarının, duygularımızla ilişkisi de eklenmiştir (Slade 1993).Bunu biraz şekillendirelim. Kaza sonucu herhangi bir uzvu ampute olmuş kişiler, tecavüze uğramış kadınlar, bedeniyle ilgili çok fazla yargıya maruz kalmış olanlar bedeninin herhangi bir ‘’bölgesi’’ veya ‘’bedeniyle’’ ilgili bir düşünceye, duyguya sahip olur.

beden-algısı

Bedenin her bir bölümünü ve o bölümün işlevine ilişkin olumlu ve olumsuz duyguları zihnen değerlendiriyoruz. Bedenin ve bedenin her bir bölümünün şekli, ölçüsü ve biçimi gibi özelliklerini ve bunlarla ilgili olan duygularımızı adeta zihinde var olan bir fotoğraf gibi tanımlıyoruz (Alagül 2014).

Uzun boylu, şişko, kısa saçlı, parmakları yok, kalçası geniş… İşte bunlar dışarıdan duyduğumuz veya kendimize söylediğimiz vücudumuzun tanımları. Bunları nasıl algılıyoruz? 

BEDEN ALGIMIZ NASIL OLUŞUR? BEDEN ALGI BOZUKLUĞU NASIL BAŞLAR?

beden-algısı-bozukluğu

Bebekken her şey başlıyor. Bebekler 4 aylıkken kendilerini videoda, aynada görmeye başlıyor. Dört yaşına geldiklerinde kendilerini diğer çocuklarla karşılaştırmaya başlıyor (Smolak, 2011). Genelde çocuklar kendilerini akranlarıyla sosyal yeterlilik, fiziksel beceriler, fiziksel görünüm ve akademik beceriler olmak üzere dört alanda karşılaştırıyorlar (Smolak, 2011). Böylelikle yıllar içinde ayrı birer insan olduklarını fark ediyor. Kendilerini başkalarıyla kıyasladıkça bir beden imajı geliştirmeye başlıyor. Erkekler etkinliklere konsantre olurken, kızlar saçlarına ve kıyafetlerine dikkat ediyor (Smolak, 2011). İnsan, kendine özgü fiziksel özelliklerinin önemini en çok çocukluk çağında öğreniyor. Kitaplardaki kahramanlar, yakışıklı, güzel ve güçlü bireyler, prenses ve süper kahramanlarla kıyaslıyor. İzlediği filmlerdeki ideal insanların tamamı fiziksel olarak estetik bir görünüşe sahip oluyor ve kendini kıyaslamak için zihninde ideal bir beden yaratıyor.

Örneğin, İngiltere’de yapılan bir araştırmada, çocukların bir akranını ‘şişman’ olarak gördüklerinde, bu çocuğun daha az arkadaşı olan, daha yaramaz ve akademik alanlarda daha az yetkin olduğunu düşündüklerini göstermiştir (Harrison, Rowlinson & Hill, 2016). Yani TV’deki başarılı kahramanlara uymayan bedenler kişisel özelliklerinde yetersiz olarak görülmeye başlanıyor.

Ergenlik dönemine geldiğimizde beden algısı üzerinde daha endişeli bir dönem başlıyor (Cash & Smolak, 2011). Ergenlik yıllarında kızlar zayıflığı daha güzel olmakla, daha sağlıklı bir vücuda sahip olmak ve daha mutlu bir yaşamla ilişkilendiriyor. (Eleanor ve Susan, 2011). Kabul edilebilir vücut şeklini belirlemede medyanın, arkadaş baskısının ve moda endüstrisinin etkisi büyüktür. Bu mecralar zayıflık ve zayıf olan kızları daha uygun hale getirmiştir. Bunlar arasında medya en güçlü etkiye sahiptir (Tiggemann, Gardiner ve Slater, 2000). Olumlu beden algısına sahip olmak ergenlikte sadece huzur ve mutluluk için değil, kimlik kazanımı ve kişilik gelişimi için de oldukça önemlidir.

İşte bu kıyaslamalar ile ergenlik dönemimizi geçirdikten sonra aklımızda beden şemalarımızla yetişkinlik dönemine başlıyoruz.

Yaş ilerledikçe, yetişkin kadınlar arasındaki vücut memnuniyetsizliğinin yaşa göre değişmediği, ancak görünüm kaygısı ve bozuk yeme alışkanlığının azaldığı bulunmuştur (Tiggemann & Lynch, 2001). Beden tatminsizliği sabit kalsa da, kadınlar yaşlandıkça fiziksel görünümünü önemsemeyi azaltmıştır (Grogan, 2011). Kadınların yaşlandıkça fiziksel görünümleriyle daha az ilgilenmeleri ortaya çıkmıştır (Grogan, 2016). Farklı bir çalışmada kadınların yaşlandıkça kendilerini daha çok ailesi, çevresi veya kariyeri ile tanımladıkları ancak ilginç bir şekilde bedenleriyle ilgili bir tanım ortaya koymadıkları bulunmuştur (Grogan, 2016).

BEDEN ALGI BOZUKLUĞU

Peki, biz ne yapıyoruz? Bebeklik, çocukluk, ergenlik bize ne öğretti? Bize iki insan bedeni gösterdi. Güzel bedenler ve çirkin bedenler. İşte o zaman kafamızda şu oluştu. Mevcut bir bedenimiz var. Bir büyük kâğıt alsam elime tek tek göğsümü, kolumu, kalçamı cm cm ölçsem oraya ölçerek çizebileceğim bir beden var. Yani bedenimin nesnel olarak ölçülebilir ve görülebilir ifadesi (Temel 2005). 

Bir de ideal beden oluştu gözümde. Bedenimin tamamını ya da sadece bir kısmını, olmasını istediğim ve bunu tarif ettiğim şekli (Temel 2005). 

Ve bedenimi buna göre sunmaya başlıyorum. Daha ince görünmek için daha siyah kıyafetler, daha kalın bacaklara sahip olmak için 3-4 kat giyilmiş çoraplar, ince belli görünüm için dikey çizgili elbiseler, daha kaslı görünmek için daha dar tişörtler… Kendimi daha iyi, daha güzel sunabilmek için yaptığım yanılsamalar. 

TV, MEDYA VE BEDEN ALGISI BOZUKLUĞU

yeme-bozukluğu

Leon Festinger 1954’te diyor ki her kişinin kendisi için yeteneklerinin, becerilerinin düzeyine dair bir değerlendirmesi vardır. Bu değerlendirmeyi yapabilmek için kişi kendini başkasıyla kıyaslar. Buna ‘’Sosyal Karşılaştırma Kuramı’’ demiş. Bunun bizim için ihtiyaç olduğunu da söylemiş.

Sosyal Karşılaştırma Kuramı’nın açısından bakalım. TV’de, internette gördüğümüz ince ve kaslı bedenler var. Kıyaslama yaptığımızda en çok onlar ilgi görüyor ve beğeniliyor. 

Markus 1977’de Şema Teorisi’ni öne sürüyor. Bizi diğerlerinden ayrılmamızı sağlayan, kendimize has özelliklerimiz hakkında zihinsel temsillerimiz vardır diyor. Bu zihinsel modellerimiz başkalarından aldığımız tepkileri değerlendirerek bizim öz kimliğimizi ortaya çıkartmamıza yardım oluyor. 

Peki bu şema, zihinsel temsiller kilosu fazla olan biri için en çok nerede oluşuyor? Televizyon ve medyada. Bunlar dizilerde, televizyonda var. Belki farkında değiliz. Benim birkaç tane aklıma gelen örnek vardı. Şimdi ikisini size sahnelerin bir bölümünden dinleteceğim. (Dinlemek için soldaki spotfiy veya itunes tuşuna tıklayabilir ve 8:24 dakikaya geçebilirsiniz.)

Prime-time TV karakterlerini analiz eden bir çalışmada, aşırı kilolu erkek ve kadın karakterlerin genellikle sürekli yemek yeme, çekici olmama, romantik ilişkilere girememe gibi olumsuz özelliklerle bağlantılı olduğunu ortaya koymuş (Greenberg, Eastin, Hofschire, Lachlan, & Brownell, 2003).

Yani bu çok belirgin bir çıkarım. Biraz daha dikkatli izlediğinizde fark edersiniz.

KİLO VERMEMİZİ NASIL ENGELLER?

öz-şefkat

Kendimize şefkat göstermemiz kilo vermemizi çok rahatlatır. Bunun bir yolu ortak insanlıktan gelir. Biz kendimizi insanlığın bir parçası olarak görmeliyiz. Tek başımıza değiliz (Neff, 2003). Herkesin başarısız olabileceğinin ve hiç kimsenin mükemmel olmadığını unutmamalıyız (Neff, 2009). Bu kiloyla ilgili sorunlarımızı daha akıllıca anlamamızı sağlar. Ve sorunlara çok fazla takılıp kalmadan uzaktan bakılmasına yardımcı olur. Herkesin başarısız olabileceğini ve olumsuz olaylarla karşılaşabileceğini akılda tutarak, başarısızlığı kendisiyle özdeşleştirmekten kaçınan bir anlayış geliştirmek hem bedenle hem de kiloyla ilgili fikirlerimizi değiştirebilir.

Olumsuz duygu ve düşünceler taşımayı ve bunları yönetmeyi başardığımızda, daha düşünceli, daha farkındalıklı oluyoruz. Bu olumsuzlukları kucaklamak gerçekten farkındalık getiriyor ve kişiyi başarısızlıklarla aşırı özdeşleşmekten koruyor (Neff, 2003). Farkındalık sağlanmadan, ortak insanlıktan ve öz şefkatten bahsetmek zordur. Çünkü farkındalık olumsuzluklardan bir adım geride durmaya yardımcı olur. Farkındalığın varlığında, ortak insanlık ve öz-şefkat ortaya çıkabilir (Neff, 2003). Kendine şefkat duymak yeme patolojinizi, yeme bozukluğunuzu kiloyla ilgili sorunlarınızı aşmaya yardımcı olabilir.